Pernascochas: outubro 2008

25.10.08

11.10.08

Na foto, José está entre o meu irmán Nani e máis eu. Era o noso tío, o irmán da miña nai, mais iso era só unha das moitas mentiras que din os libros de familia. Medramos como irmáns. Éramos irmáns.

Quixémonos, odiámonos, nos últimos tempos ignorámonos. Pero eu sabía que el sempre estaba aí para min, e sei que el sentía o mesmo, aínda que non fosemos quen de salvar a distancia que se instalara entre nós por unha parvada.

José, o meu irmán, morreu o 27 de decembro pasado, despois de 26 anos de loita cruel, valente, desesperada, contra o Crohn.

Onte tería cumprido 45 anos.

Lembreino hoxe, lendo a noticia da morte de Ramiro Fonte. Lembrei, tamén, a chamada en metade da noite da muller de José. A incredulidade, a infinita dor. As bágoas inevitables aínda agora cando vexo pola rúa alguén cos mesmos ombreiros cansos. Cando escribo esta inútil declaración de dor.

As miñas condolencias, de corazón, á familia de Ramiro Fonte.

ASI NACEN AS BALEAS

Reclamada pola tía Natalia, a Nena volve á casa. Alí atopa a súa Nai enferma, pechada por propia vontade no seu cuarto, a Felisa, a aia que tentou atrapala na arañeira do seu amor, ao tío Cándido, ou cando menos á súa sombra. E a ausencia de Ramón.

Arredor desta ausencia artéllase a primeira parte da novela. Todo na casa evoca a Ramón, de quen pouco máis sabemos que o amor que lle tivera a Nena. Comeza a tecerse ao redor da moza o fío que busca atala de novo á familia. Nesa a súa volta forzosa a casa, a Nena négase a sentir, temerosa de que a compaixón pola nai enferma a ancore a unha familia que nin sequera lle pregunta canto tempo vai quedar, tan certos están de que a súa vida lles pertence. Ao fin e ao cabo, esa Nena da que nin sequera coñecemos o nome naceu, como a outra muller sen nome da novela, a Nai, “cun destino deseñado”: coidar de Ramón.

Pero Ramón xa non está, ese “enorme e bonito e fodido problema”, o único afecto que a Nena coñeceu nesa casa, xa non pode protexela co seu amor, coas súas caricias, da nai. E a nai é agora un monstro vencido, enfermo, e aínda así incapaz de se render ao afecto. Con razón a Nena aprecia máis os seus pés que o seu embigo; os primeiros son a liberdade, o segundo únea á Nai, esa muller a quen tanto teme parecerse e á que, porén, atopa na amante, tan semellante, incluso fisicamente, á Nai.

Novela de ausencias –Ramón, o pai, a frialdade da Nai-, o mellor deste retrato cruel de familia son os personaxes da Nai e de Ramón, ese “pequeno e delicado xigante” que lle ensina a Nena de xeito inesquecible como nacen as baleas, a creación de atmosferas, moitas veces a través de descricións anímicas de obxectos inanimados, a evocación case física dos recordos.

Así nacen as baleas. Anxos Sumai. Editorial Galaxia, 2007

Un poema de Emily Dickinson

I'm Nobody! Who are you?
Are you -- Nobody -- Too?
Then there's a pair of us!
Don't tell! they'd advertise -- you know!

How dreary -- to be -- Somebody!
How public -- like a Frog --
To tell one's name -- the livelong June --
To an admiring Bog!

Eu son ninguén. Quen es ti?
Es ti -- ninguén -- tamén?
Entón somos dous!
Non o digas! Pregoaríano -- xa sabes!

Que aburrido -- ser -- Alguén!
Que público -- coma unha ra --
dicir o teu nome -- todo Xuño --
a un admirado Lameiro!

10.10.08

Malfadada coincidencia.

Cando aseguras que ti es del,
tremendo e suspirando,
e el xura que a súa paixón é
infinita, eterna,
Dona, toma nota disto:
Un de vós está mentindo.

Dorothy Parker

LIMPEZA DE SANGUE

Fernando e Pantaléon non semellan ter moito en común, máis alá da enfermidade que está a acabar con eles. Fernando, “un home novo, fraco e doente” é un ex ionqui sen un peso no peto, Pantaleón “un gordo con aires de cura” cunha boa posición económica. Non é esa a única diferenza entre eles. Arredor de Fernando están Mucha, a súa muller, que loita por manter vivo o seu home, a súa filla e Clemente, o seu amigo drogadicto, mentres Pantaleón só nos amosa un currículo de soidade. As súas son relacións de traballo, as que se lle poden supoñer no oficial mais tamén as do seu choio non oficial co perigoso don Anselmo.

É a enfermidade a que os achega, primeiro fisicamente, no limitado espazo físico da sala de diálise, e logo no eido emocional, nese destino compartido que os une. Fernando ten pasado tantas horas nesa sala, nesa caste de mundo paralelo no que un vive só para manter vivo o seu corpo, consciente da maquinaria, dos engrenaxes, de ser unha mente présa nun corpo que xa non funciona. Pantaleón comprende a dor de Fernando porque sabe que tamén será a súa.

Ademais, eses mundos tan diferentes que habitan non o son tanto. A súa enfermidade impídelles traballar, o que desespera a Fernando, que ve como a súa muller carga con toda a responsabilidade de traer cartos á casa; os problemas de Pantaleón son doutra caste. Don Anselmo desconfía del, ameázao. Ese home afeccionado aos cans tolleitos, “De verdade que non podo ver sufrir un animal”, non amosa a mesma compaixón cara a Pantaleón cando este lle di que a súa enfermidade o obriga a deixar o seu traballo de inspector de obra.

Fernando e Clemente deciden arranxar os seus problemas económicos atracando un supermercado, o que fan de xeito tan desastroso que o asunto remata cun tiro no pé de Fernando e con Pantaleón como testemuña do atraco, o que remata por unir de novo os mundos dos protagonistas, que xa non se separarán en toda a obra.

As diferenzas de clase e educación dos personaxes amósanse a través dos rexistros lingüísticos de cada un deles: a corrección coa que se expresa Pantaleón contrasta coa linguaxe coloquial, koruño incluído (neno, chukelo) que empregan os personaxes do mundo de Fernando; incluso os nomes dos cans -Pibú, Biocán- cumpren a mesma función. Os diálogos son irónicos, cínicos, lúcidos e amargos. Moitas anotacións do autor son máis literarias que prácticas: “O amencer entra a berros por unha ventá”. Procúrase a verosimilitude a través do recoñecemento do improbable: “PANTALEÓN: ¿E que? ¿Non hai máis policía? ¿Todo o que sucede nesta cidade investígao vostede ou depende de vostede?”.

Son moitos os temas dos que fala a obra: a existencia de dous mundos, o dos perdedores e o dos triunfadores, a diferenza de clases, da que Fernando é ben consciente -“(…) a ti aténdete don Luís e a min Alicia”-, a corrupción, a hipocrisía e a dobre moral –semella irónico que os únicos personaxes aos que se lles dá o tratamento de don carezan de empatía cara aos seus semellantes-, a culpa -a toxina que está a envelenar a Pantaleón-, o abuso de poder sobre aqueles que non teñen nada, a inxustiza, a soidade, a falta de humanidade e os prexuízos daqueles que teñen vidas nas súas mans, -“E o estrés, ¿de qué? ¿De non traballar?”-, a solidariedade, o sufrimento, a dor. E a morte, que a todos iguala.

Limpeza de sangue. Rubén Ruibal. Biblioteca Dramática Galega. Edicións Xerais, 2006.

8.10.08

INCERTOS

“Chamoume, e eu collín o teléfono, e logo. Había días e días que non sabía nada del. Eu que sei cantos. Igual semanas ou meses xa”. Así, cun narrador incapaz de concretar os detalles, comeza Advertencia, o primeiro relato de Incertos. Este narrador en primeira persoa que xa dende as primeiras liñas se amosa dubitativo ou desconcertado repítese noutros contos (Eu non era, Circulo vicioso, A derradeira lección), instalando dende o comezo ao lector nese clima incerto no que se desenvolven boa parte das historias. Axudan a construír esta incerteza un tempo verbal e un punto de vista ás veces inestable, a constante disolución da materia, da mesma identidade.

Porque neste xogo de realidades paralelas nada é o que parece, nin sequera un mesmo. “Sentía que era eu pero en realidade era outro”. De fondo, o medo sempre presente a perder a propia identidade, a deixar de ser, a morrer. E fronte a disolución, ás veces o amor, que nos reconstrúe, que nos ata á vida, que procura esperanza. Sentir para nos afastar dese “bruar mortífero” que algún día nos alcanzará, “todo conforme as regras da compañía”. Sempre haberá alguén disposto a ocupar o noso lugar, tentando evitar a incerteza, a disolución, a morte.

Esta unidade climática de moitos dos relatos fai destacar o dubidoso encaixe doutros no conxunto. Dous exemplos: Pola memoria do teu pai está ben, pero o final vese vir dende lonxe, mentres que Non somos nada, para min o relato máis prescindible do conxunto, narra a aproximación, puro instinto de supervivencia, dunha depredadora á súa vindeira presa tendo aínda diante o corpo da anterior. Pouco que ver con esoutros relatos nos que Dobao trata temas que forman parte da nosa esencia como seres humanos.

Incertos. Antón Dobao. Edicións Xerais, 2008

COMEDIA BÍFIDA

“O que xulgamos aquí é a responsabilidade dos cidadáns dun territorio cunha lingua, xulgamos un feito moral, non legal” (*)

Neste xuízo aos falantes, que non á lingua, que é Comedia Bífida, os lectores xogamos o dobre papel de xurado e acusados. O autor presenta diante de nós, asumindo o papel de avogado do diaño -nunca mellor dito-, todas as acusacións que estamos afeitos a escoitar sobre o galego, esa “lengua de pailanes, que solo se habla en la aldea”.

Así, van desfilando diante de nós os tópicos de sempre sobre a lingua: o galego como lingua inútil, que non sirve máis alá do Padornelo; a afirmación de que o galego é unha lingua sen norma, que non é un idioma serio, “si teneis un cacao que no os entedeis vosotros”, e polo tanto non paga a pena estudalo, non vaia ser que o aprendas do dereito e mañá cho pidan do revés; o proveito que os detractores do galego tiran da lea normativa entre isolinos e reintegratas; a educación como xustificación para que renunciemos a usar a nosa lingua cos que veñen de fóra, aínda que eles non sintan ningún respecto pola nosa lingua, pola nosa cultura, é dicir, adaptarnos a quen se nega a se adaptar a nós; a identificación galego-nacionalismo que de xeito sorprendente fan moitos galegofalantes de dereitas; a falta de prestixio do galego; o desprezo dos galegofalantes de berce polos neofalantes, “Eses que empezan a falar o galego agora porque está de moda non van comigo. O galego téñeno que falar os que o teñen que falar e cando o teñen que falar, coidadiño!”; a acusación de que o galego normativo é unha lingua inventada; esa frase tan escoitada de que “O que necesita este país son postos de traballo, cartos, entendido?, e o resto son caralladas”, como se non se gastase un peso neste país no castelán; a mentira desa inexistente imposición da lingua de noso, “E ademais a min isto do galego paréceme unha imposición”; o auto odio que leva a galegofalantes dende o berce a considerar que ese o seu galego vivo, das vilas, é o exemplo do mal galego. Porque, velaí o problema, moitas veces son os galegofalantes os que consideran a lingua de seu como unha lingua de terceira.

Nuñez Singala, armado de retranca, rebate unha por unha todas esas acusacións, e faino enfrontando os falantes coas súas mesmas contradicións: a nai que fala coa amiga en galego e cos seus fillos nun castelán inzado de estruturas sintácticas galegas, e aínda se lamenta de que o fillo suspenda o galego; o vello que non falou máis que galego na súa vida e que porén coida que esa lingua que ten sido a súa ferramenta exclusiva de comunicación cos demais “non vale para nada”; esas irmás siamesas que simbolizan o desprezo que senten as dúas principais cidades galegas pola lingua de noso, “Y los que lo hablan son los nacionalistas, gente violenta, que no pega con nosotras para nada, para nada, por Dios”, e que porén gastan os cartos en protexer linguas alleas: “Galego nin un chío, pero tibetano e catalán, sen problemas. País!”; eses pretendidos bilingües que non só non queren o galego para eles, senón que lle negan aos demais a liberdade de utilizalo.

O mellor do libro é que non só denuncia situacións e actitudes contrarias ao galego, senón que amosa unha oposición frontal contra elas. Imos todos un pouco fartos dese amosar a chaga e deixar que feda. Hai que ensinarlles aos rapaces como defender as súas conviccións, como se defender das mentiras, como loitar contra o prexuízo. Aínda hai “tempo para rectificar antes de que sexa definitivamente tarde”

(*) Todas as cursivas, citas textuais.

Comedia Bífida. Manuel Núñez Singala. Colección Costa Oeste. Editorial Galaxia, 2007

HAI CU

Hai cu está divido en dez partes, nas que o autor deita unha ollada perspicaz e refrescante sobre o cotián, a lingua, o nacionalismo ou o amor.

Se a primeira parte –a prescindible cu chino- facía temer que o libro non fose máis que a ghamberrada dun lingüista, o resto do libro descúbrenos a un autor fresco, agudo e divertido, que coloca nos seus poemas abondosas dedicatorias á noiva, á familia ou aos amigos, referencias á rede –propaganda do blogue do autor incluída-, á tele, ao cine, que utiliza sen complexos os emoticóns (Ultrahaicu: :-*? ) ou a linguaxe dos SMS para escribir os seus poemas, e consigue, sorpresa, que todo iso funcione.

Moi recomendable como terapia para aqueles que aínda cren que ler poesía é aburrido, e unha patada nas “bólas de dragón” (é case unha cita) aos que fan da solemnidade a súa bandeira poética.

Hai Cu. O Leo. Edicións Xerais, 2007

5.10.08

23 pandoras + la manera de recogerse el pelo

Dúas antoloxías de poesía feminina nas que participo, con cadanseu blogue (os videos. á dereita):

23 pandoras (coordinada por Vicente Muñoz Álvarez). Editada por Baile del Sol.

La manera de recogerse el pelo (coordinada por David González). De Bartleby Editores.